Moda XX wieku [WPROWADZENIE]

XX wiek tylko umownie rozpoczął się w 1901 roku, a zakończył w 2000. Historycy najczęściej wskazują rok 1914 jak ten, który ideowo zapoczątkował zeszłe stulecie, z kolei rok 1991 jako ten, który je zakończył. Ramy te nie są stałe i, prawdę mówiąc, chyba trudno mówić o pewnikach, kiedy od upadku ZSRR upłynęło ledwie trzydzieści lat. 

W ,,najkrótszym stuleciu'' wydarzyło się sporo, świat pędził na złamanie karku. Różnica między życiem na przełomie XIX i XX wieku, a tym, jak żyjemy dziś, jest kolosalna. Jeśli jednak chodzi o modę, to tutaj sprawdza się przysłowie mówiące, że historia kołem się toczy. Przeżywamy obecnie szał na retro, królują lata 70. i 80. Kanon piękna wyznacza internet, idealnym ciałem może się pochwalić Kylie Jenner. A wiecie, kiedy jeszcze sylwetka w kształcie klepsydry była szczególnie pożądana? Tak, tak, dokładnie 120 lat temu, w latach 1900 - 1910.

Moda zmienia się nieustannie, pożycza coś z przeszłości, miesza, przerabia i dopasowuje do rzeczywistości, w której istnieje. To niesłychanie frapujące zjawisko, a ja pokażę wam, jak w XX wieku ludzie chcieli myśleć, ubierać się i wyglądać.

...

Poniżej zamieszczam cytaty. Są to słowa osób, które profesjonalnie zajmują się modą i powiedzą nam nieco więcej o tym, jakie tendencje panowały w modzie w przeciągu ostatnioch stu kilkudziesięciu lat.

...

STAŁE I ZMIENNE

Wiek dwudziesty obfitował w nowe wynalazki. Zrodził setki nowych pomysłów i innowacji, z których wiele wpłynęło na modę kobiecą. Kontrast w krawiectwie początku i końca tego stulecia jest ogromny. Od gorsetów, sukni z trenem i przyzwoitek pierwszej dekady zeszłego stulecia po opalanie się nago, miniówki, podróże powietrzne i zakupy internetowe zaledwie sto lat później – wydaje się niemal niemożliwe, że zmieniło się tak wiele, w tak krótkim czasie. [...] Dwudziesty wiek położył kresu przekonaniu, że ubiór jest wyznacznikiem statusu społecznego. (1)

To, co było prawdą w połowie XIX wieku, pozostaje aktualne do dziś: moda odzwierciedla postęp technologii, rozwój gospodarczy i polityczny, nawiązuje do panujących trendów w sztuce pięknej i użytkowej. (2)

MODA MĘSKA

Faktem jest, że w poprzednim stuleciu męskie ubiory wywarły dużo większy wpływ na modę kobiecą niż kobiece na męską. Kobiety powszechnie przejmowały ubiory męskie, takie jak garnitury, spodnie, koszule i dżinsy, podczas gdy mężczyźni nie nosili sukienek czy spódnic i krawieckie ograniczenia związane z płcią zaczęły zanikać na rzecz garderoby niemal całkowicie bazującej na modelach męskich. Dwoma najważniejszymi rodzajami odzieży zorientowanej na męską są ubiory sportowe i robocze. Oba, początkowo uważane za niezwiązane z modą, dziś zdominowały garderobę obu płci – trudno wyobrazić sobie świat bez dżinsów, dresów czy butów sportowych, początkowo noszonych wyłącznie przez mężczyzn.
Mężczyźni są też w większości odpowiedzialni za wprowadzenie subkulturowych stylów ubiorów, to znaczy strojów noszonych przez mniejszości odrzucające społeczne i modowe normy dominującej kultury. [...] Dziś w naszych zróżnicowanych społeczeństwach i ,,kalejdoskopowej” kulturze, dopuszczającej noszenie wszystkiego, protest czy opór poprzez strój nie jest już konieczny ani znaczący; możliwości tej strategii zniknęły. Jednakże projektanci, w poszukiwaniu inspiracji, wciąż nawiązują do historycznych, subkulturowych stylów.

[…]

Mężczyźni są dziś równie ważni dla przemysłu modowego jak kobiety: rosnąca liczba designerskich ubiorów, zapachów, kosmetyków, czasopism i wzmianek w mediach skierowanych (jawnie bądź nie) do mężczyzn jest tego dostatecznym świadectwem. W pewnym stopniu wpływ na to mają rosnące społeczności gejów, które często ustalały standardy estetyczne strojów i wyglądu. Od czasu, gdy homoseksualizm przestał być karalny, wszyscy mężczyźni mogą swobodnie czerpać radość nie tylko znoszenia modnych strojów, lecz również z oglądania ich stylizowanych obrazów w licznych czasopismach modowych i reklamach. (3)

Moda męska i damska zawsze były ze sobą powiązane. I chociaż z historycznego punktu widzenia to kobiecy ubiór zwykł przywłaszczać sobie  elementy męskiej garderoby, w ostatnich czasach projektanci odzieży dla mężczyzn coraz częściej zaglądają do damskiej szafy, inspirując się zarówno krojem, jak i tkaninami tradycyjnie zastrzeżonymi dla kobiet. (4)

MODA DAMSKA

Emancypacja kobiet była jedną z największych zmian, jakie dokonały się w XX wieku, a jej konsekwencje były doniosłe i daleko idące. (5)

W XIX w. bale, uroczyste premiery i wytworne przyjęcia były najbardziej oficjalnymi okazjami, wymagającymi wyrafinowanego stroju. W pierwszej połowie XX w., pod wpływem rozmaitych czynników społecznych, ekonomicznych i politycznych, rola kobiety stopniowo się zmieniała, a wraz z nią zmieniała się także damska odzież. Młode dziewczęta, osiągnąwszy dojrzałość, nie były już publicznie prezentowane jako ,,debiutantki” i potrzeba posiadania efektownego ubioru ograniczyła się do sukien wieczorowych oraz ślubnych. Pojawiła się za to konieczność wymyślenia fasonów odpowiednich do pracy, podróży i uprawiania sportu. Inspirację dla nich czerpano z odzieży męskiej, wojskowych mundurów i strojów historycznych. (6)

Był to, i jest do dziś, okres najgwałtowniejszego rozwoju przemysłu odzieżowego, a także największych przemian w konsumpcji: od dominacji ekskluzywnych strojów dla wąskiej elity na początku XX w. po obecny uniwersalizm ,,fast-fashion”, dostępnej w centrach handlowych i internecie. Pokazy mody można dziś oglądać ,,na żywo” za pośrednictwem sieci, domy towarowe adaptują kolekcje znanych projektantów niemal w ciągu doby, stroje zgodne z najnowszymi trendami można zaobserwować na ulicach zaraz po tym, jak pojawią się w mediach cyfrowych, niedrogie ubiory kupowane są w dużych ilościach i szybko wyrzucane. Taka transformacja konsumpcji modnej odzieży jest następstwem i odzwierciedleniem zmian społecznych, które zaszły w ostatnim stuleciu, takich jak upadek imperiów kolonialnych, rewolucje w imię ideologii politycznych, dwie wojny światowe, katastrofy ekonomiczne i środowiskowe, ruchy artystyczne, innowacje w projektowaniu i ,,epoka cyfrowa”. Wszystko to wywarło wpływ na nasz dzisiejszy styl życia i ubierania się.
Dominacji wielkich projektantów i krawców paryskich oraz londyńskich, którzy „panowali" przez sto lat, zagroziła na początku XX w. awangarda, lekceważąca wartości burżuazyjne. W latach 40. ta odzieżowa rewolucja nabrała tempa (wraz z jednoczesnym dostępem do większej rozmaitości w muzyce), objawiając się w formie stylów subkultur i ubiorów przeznaczonych dla młodzieży, które wywarły olbrzymi wpływ na modę w drugiej połowie stulecia. W Stanach Zjednoczonych unowocześniono procesy produkcji i wprowadzono po raz pierwszy ujednolicony system rozmiarów, co przyczyniło się do rozwoju sektora odzieży gotowej. Moda demokratyzowała się w miarę jak obok projektantów z Europy na rynek wkraczały młode amerykańskie talenty. Odrodzenie haute couture po II wojnie światowej trwało tylko dziesięć lat; w latach 60. wielcy krawcy albo poddawali się „duchowi czasu" kształtowanemu przez młodzież, albo wypadali z interesu. Przemysł odzieżowy rozwijał się dzięki prêt-à-porter, „tanim liniom" markowych ubiorów oraz franszyzom. W ten sposób kreacje znanych projektantów stały się szerzej dostępne, choć nadal kładzie się nacisk na luksus i wyjątkowość, zachowując podział na stroje ekskluzywne i przeznaczone dla ogółu konsumentów. „Nosicielami trendów" nie są dziś już arystokraci, lecz sławne osobistości. Sto lat temu język ubiorów był łatwiejszy do zinterpretowania: zasady eleganckiego ubierania się obowiązujące księżnę różniły się od tych, których przestrzegały panie należące do klasy średniej. Owe oznaki statusu społecznego są obecnie trudniejsze do odczytania — to, co nosimy, nie jest już dyktowane przez klasę czy zawód, lecz stanowi odzwierciedlenie naszej zamożności i aspiracji. Modę, podobnie jak społeczeństwo, cechuje płynność, ale niekoniecznie egalitaryzm.
Modą często się pogardza jako zjawiskiem sztucznym i z natury rzeczy efemerycznym. Jako „produkcja odzieży" bywa traktowana nieco lepiej: jest to gigantyczny przemysł, wart miliard dolarów i zatrudniający setki tysięcy osób na całym świecie, by zaspokoić nasz stale rosnący w czasach postmodernizmu popyt na nowości i coraz silniejszą potrzebę wyrażenia własnego „ja". Wszyscy jesteśmy uzależnieni od mody — jak z typową dla siebie ironią stwierdził Oscar Wilde w powieści Portret Doriana Graya, „tylko ludzie płytcy nie oceniają według wyglądu". (7)

MODA A SZTUKA

Artyści wszelkiego rodzaju zwykle bywają forpocztą mody lub tez ubierają się inaczej niż większość – wynika to w dużej części z ich wiary w siebie, niezbędnej do uprawiania ich profesji, wpływu awangardowego środowiska, w którym się obracają, ignorowania konwencji i pewnego rodzaju pobłażliwości reszty społeczeństwa, jeśli nie wręcz oczekiwania z jego strony na szokujące zachowania artystów. Od początku XIX wieku rozwijał się kult artysty-geniusza, prowadzący do  świadomej promocji ,,artystycznego” wizerunku” […] Polityka, sztuka i moda są bliskimi sobie towarzyszkami, a więc estetyczne, artystyczne i racjonalne próby zreformowania ubiorów są ze sobą blisko powiązane i często się pokrywają. (8)

PERSPEKTYWA XXI WIEKU

W propozycjach projektantów powracały elementy stylów minionych, łączone zazwyczaj w dowolny sposób — najmniej było rzeczywistych nowości. Na razie nie sprawdziły się przepowiednie rewolucyjnych zmian w ubiorach końca stulecia i tysiąclecia — być może przyniesie je dopiero XXI w. (9)

Cóż, okazuje się jednak, że:

Prawdę mówiąc, nasz sposób ubierania się nie zmienił się od lat 90. Wkrótce będzie inaczej, moda się przedefiniuje i w końcu nadrobi zaległości. Kiedy świat zmienia się zbyt szybko, moda czasami traci orientację i kurczowo trzyma się przeszłości do momentu, aż tworzący ją świat wskaże jej drogę. (10)

...

#moda

ŹRÓDŁA:

(1) Harriet Worsley, 100 Ideas that Changed Fashion (reprinted 2020 - s. 6). Tłumaczenie moje.

(2) Daniel James Cole, Nany Deihl, The History of Modern Fashion From 1850, Londyn 2015, s.10. Tłumaczenie moje.

(3) Cally Blackman, 100 lat mody męskiej, tłum. Ewa Romkowska, Warszawa 2015, s. 5.

(4) Fiona Ffoulkes, Jak czytać modę. Szybki kurs interpretacji stylów, tłum. Agnieszka Spiegelhalter, Warszawa 2011, s. 8.

(5) Harriet Worsley, 100 Ideas that Changed Fashion (reprinted 2020 - s. 6). Tłumaczenie moje.

(6) Fiona Ffoulkes, Jak czytać modę. Szybki kurs interpretacji stylów, tłum. Agnieszka Spiegelhalter, Warszawa 2011, s. 90.

(7) Cally Blackman, 100 lat mody, tłum. Ewa Romkowska, Warszawa 2013, s. 7.

(8) Cally Blackman, 100 lat mody męskiej, tłum. Ewa Romkowska, Warszawa 2015, s. 66.

(9) Anna Sieradzka, Moda w XX wieku [21.02.2021].

(10) Amanda Hallay, CULTURAL CONNECTIONS to FASHION: The Turn of the Century, 13:45 - 14:06, [21.02.2021].